Pemeliharaan makanan ternakan atau fodder ialah amalan penting dalam penternakan bagi memastikan ternakan mempunyai sumber makanan berkualiti sepanjang tahun, terutamanya apabila padang rumput segar tidak tersedia. Dua kaedah utama yang kerap digunakan untuk tujuan ini ialah jerami (juga disebut hay dalam konteks tertentu) dan silage (atau silaj). Walaupun kedua-duanya bertujuan untuk memelihara sumber makanan ternakan, terdapat perbezaan ketara dalam kaedah penyediaan, kandungan kelembapan, pengekalan nutrien, dan keperluan penyimpanan. Memahami persamaan serta perbezaan antara jerami dan silage membolehkan penternak membuat pilihan paling sesuai mengikut iklim, bajet, keperluan ternakan, dan kemudahan storan yang ada.
Apa itu jerami atau hay?
Jerami atau hay ialah rumput, kekacang, atau tanaman bijirin yang dipotong dan dikeringkan sehingga kandungan kelembapan berada pada tahap rendah (kira-kira 10–20 peratus). Proses ini mengekalkan nilai pemakanan asas sambil menghalang pertumbuhan kulat serta kulapuk. Untuk menghasilkan jerami, tanaman fodder perlu dituai ketika kandungan nutriennya berada pada tahap optimum – lazimnya sebelum berbunga penuh – supaya protein dan kandungan pemakanannya kekal tinggi. Setelah dipotong, tanaman tersebut dibiarkan kering di bawah cahaya matahari hingga mencapai tahap kelembapan yang sesuai. Seterusnya, ia digumpal menjadi bale bulat atau segi empat supaya mudah dikendalikan dan disimpan. Penyimpanan jerami di dalam bangsal atau gudang yang kering amat penting untuk mengelakkan kelembapan berlebihan, yang boleh menyebabkan pertumbuhan kulat dan risiko kebakaran jika proses fermentasi tidak terkawal berlaku.
Salah satu kelebihan utama jerami ialah ia boleh disimpan untuk tempoh yang agak lama tanpa mengalami banyak kehilangan kualiti, dengan syarat ia dilindungi daripada hujan dan kelembapan tinggi. Kos pengeluarannya pula lebih rendah berbanding silage, terutamanya di kawasan beriklim kering yang memudahkan proses pengeringan semula jadi. Jerami juga sesuai untuk pelbagai jenis ternakan seperti lembu, kambing, biri-biri, kuda, dan arnab.
Walau bagaimanapun, jerami sangat bergantung pada keadaan cuaca. Hujan atau cuaca lembap semasa tempoh pengeringan boleh mengakibatkan kehilangan nutrien, pertumbuhan kulat, dan penurunan kualiti keseluruhan. Tambahan pula, proses pengeringan itu sendiri menyebabkan kehilangan nutrien penting seperti protein dan karbohidrat, menjadikan jerami kurang berkhasiat berbanding silage. Jika kandungan kelembapan dalam bale terlalu tinggi, fermentasi dalaman boleh menghasilkan haba dan meningkatkan risiko kebakaran spontan.
Apa itu silaj?
Silage atau silaj ialah makanan ternakan yang dipelihara melalui proses fermentasi dalam keadaan kedap udara. Kandungan kelembapannya jauh lebih tinggi (kira-kira 50–70 peratus) berbanding jerami, dan inilah yang membantu mengekalkan lebih banyak nutrien. Proses pembuatan silage biasanya melibatkan tanaman berenergi tinggi seperti jagung, sorgum, rumput, dan kekacang yang dituai ketika tahap gula dan nutriennya berada pada puncak. Setelah dituai, bahan tumbuhan ini dicincang kecil dan dimampatkan seketat mungkin di dalam silo, pit, atau plastik khas untuk menghalang kemasukan oksigen. Dalam beberapa minggu seterusnya, bakteria asid laktik akan menapai gula yang terdapat dalam tanaman, menghasilkan asid yang menurunkan pH. Keadaan berasid ini memelihara kandungan nutrien dan menghalang pertumbuhan mikrob yang tidak diingini.
Salah satu kelebihan terbesar silage adalah pengekalan nutrien yang tinggi. Proses fermentasi mengunci nutrien penting, menjadikannya lebih mudah dihadam oleh ternakan, di samping membekalkan tenaga dan meningkatkan pengeluaran susu serta penambahan berat badan. Silage juga kurang terjejas oleh faktor cuaca kerana tidak memerlukan tempoh pengeringan yang panjang. Di kawasan yang selalu hujan atau beriklim lembap, silage sering menjadi pilihan lebih baik berbanding jerami. Di samping itu, daun dan bahagian tumbuhan yang kaya dengan protein tidak mudah hilang kerana dituai pada tahap kelembapan tinggi.
Namun, silage memerlukan pelaburan awal yang lebih tinggi untuk kemudahan storan kedap udara seperti silo dan plastik khas. Setelah dibuka dan terdedah kepada udara, silage boleh rosak dengan cepat akibat pertumbuhan kulat dan bakteria, menyebabkan pembaziran jika tidak digunakan segera. Tambahan pula, kandungan kelembapan yang tinggi menjadikannya lebih berat dan sukar diangkut. Penyimpanan atau proses fermentasi yang lemah boleh menjejaskan kualiti keseluruhan silage, misalnya melalui pertumbuhan kulat toksik dan bakteria yang tidak diingini.
Perbezaan utama antara jerami/hay dan silage/silaj
Kandungan kelembapan adalah perbezaan paling ketara, di mana jerami mengandungi hanya sekitar 10–20 peratus kelembapan, manakala silage boleh mencapai 50–70 peratus. Dari segi kaedah pemeliharaan, jerami diproses melalui pengeringan di bawah sinar matahari, manakala silage melibatkan fermentasi dalam persekitaran anaerobik. Penyimpanan juga berbeza: jerami biasanya disimpan dalam bale atau gudang, sementara silage disimpan dalam silo, pit, atau dibungkus dalam plastik. Dalam aspek nutrisi, jerami kehilangan lebih banyak protein dan karbohidrat semasa pengeringan, sedangkan silage mengekalkan kebanyakan nutriennya. Silage lebih mudah dihadam dan berpotensi meningkatkan hasil pengeluaran ternakan, tetapi ia memerlukan pengurusan rapi dengan kos pelaburan yang lebih besar.
Teknik silaj moden yang meningkatkan kualiti
Dalam teknik moden, penambahan bahan-bahan seperti inokulan bakteria asid laktik membantu mempercepat dan menstabilkan proses fermentasi, seterusnya mengekalkan kualiti makanan dalam silage. Proses pemotongan dan pemadatan yang teratur pula memastikan kepadatan yang tinggi bagi mengelakkan kemasukan udara. Penutupan dua lapis plastik juga kian popular untuk mengurangkan risiko kebocoran udara. Selain itu, pemilihan tanaman berkualiti, termasuk jagung dan kekacang berprotein tinggi, dapat meningkatkan nilai pemakanan. Pemeriksaan pH secara berkala merupakan amalan terbaik, kerana pH optimum di antara 3.8–4.2 menandakan fermentasi yang berjaya.
Perbezaan Utama Antara Hay dan Silaj
| Ciri | Hay | Silaj |
| Kandungan Kelembapan | Rendah (10-20%) | Tinggi (50-70%) |
| Kaedah Pemeliharaan | Dikeringkan di bawah cahaya matahari | Diperam dalam keadaan kedap udara |
| Penyimpanan | Bale, longgokan, atau gudang | Silo, lubang silaj, atau plastik kedap udara |
| Kualiti Nutrien | Rendah kerana kehilangan semasa pengeringan | Lebih tinggi kerana fermentasi mengekalkan nutrien |
| Kebergantungan Cuaca | Perlu cuaca kering | Boleh dibuat dalam pelbagai keadaan cuaca |
Kesimpulan
Baik jerami mahupun silage mempunyai kelebihan dan kekurangan tersendiri. Jerami atau hay lebih mudah penyimpanannya, lebih murah untuk dihasilkan, dan sesuai untuk pelbagai jenis ternakan. Namun, ia amat bergantung pada cuaca dan mengalami kehilangan nutrien yang lebih ketara. Silage atau silaj pula mengekalkan lebih banyak nutrien dan mudah dihadam, namun memerlukan kemudahan storan serta pengurusan rapi untuk mengekalkan kualiti. Pemilihan kaedah yang tepat bergantung pada keadaan iklim, jenis ternakan, bajet, dan infrastruktur ladang. Dengan memahami serta menggabungkan teknik pembuatan jerami dan silage, penternak dapat menjamin bekalan makanan ternakan yang mencukupi dan berkualiti sepanjang tahun, seterusnya meningkatkan produktiviti dan keuntungan dalam operasi penternakan.
Sumber rujukan: https://www.bivatec.com/blog/hay-and-silage-making-in-farming
